Uit de klauwen van de vijand, deel 1: hoger

U-2 vlucht door de NASA. De 'pod' op de romp bevat sensors voor atmosferisch onderzoek.

Oude beestjes

C-130A

Hoewel ik persoonlijk mijn favorieten heb met een vrije korte diensttijd heb ik altijd een bepaald soort ontzag voor toestellen die al meer dan 50 jaar in dienst zijn en nog steeds hun nut bewijzen. Lockheed mag een behoorlijk aandeel hierin opeisen. De C-130 Hercules rolt bijvoorbeeld sinds haar eerste vlucht in 1954 nog steeds van de banden af. Het verschil tussen het eerste model (rechts, boven) en de laatste variant (onder) is intern natuurlijk enorm. Verder is het airframe misschien hooguit langer gemaakt. Maar toch is het basale model 61 jaar oud, en nog steeds in allerlei varianten actief bij luchtmachten, legers en kustwachten over de hele wereld.

C-130J. Merk de head up displays op.

De C-130 heeft het record, maar een ander toestel dat op hoge leeftijd nog steeds meedoet is de beroemde U-2*1) Dragon Lady. Ondanks satelliettechnologie en drones wordt ze nog steeds gekozen, om redenen waar ik hieronder meer over zal vertellen. De U-2 is het eerste project waarmee de Skunk Works furore maakte in de tak van spionage en andere intelligence gathering. 

Geschiedenis

Het is maar goed dat de Skunk Works zich niet principiëel verzetten tegen second best zijn. Dat dit project op de tafel kwam van Lockheed was allesbehalve vanzelfsprekend namelijk. Na WO2 was de enige foto-informatie die de VS bezat over de SU ironisch genoeg materiaal dat door de Luftwaffe was gemaakt in de oorlog. Er moest snel iets gebeuren. Belangrijke overwegingen waren een toestel dat zowel buiten het bereik van de Sovjetradars kon blijven als dat van de MiG-17, het meest geduchte vliegtuig van de vijand. Overigens werd in de VS geheel ten onrechte aangenomen dat die radars niet boven de 20 km uit kwamen.

LeMay

In 1953 deed de USAF een request for proposal en hieruit kwamen drie kandidaten naar voren: Bell, Martin en Fairchild. Het project zou Bald Eagle gaan heten. Inderdaad, Lockheed zat hier niet bij, maar het bedrijf kreeg wel lucht van de trials. Ik zal je ingewikkelde vergelijkingen van de kandidaten besparen. Maar Lockheed trok in elk geval Kelly Johnson tóch aan de mouw om een ongevraagd voorstel in te dienen. Wat het ontwerp van Lockheed onderscheidde van de rest was dat vanaf het begin combat payloads werden geëlimineerd uit het ontwerp, net als landingsgestellen onder de vleugels. Het ontwerp heette CL-282 en werd alsnog ingediend. De USAF moest er op zijn zachtst gezegd niets van hebben. Generaal en schurk*2) Curtis LeMay (links) liep zelfs boos weg uit de vergadering. Hij moest simpelweg niets hebben van een vliegtuig zonder wielen of boordgeschut.

CL-282 is simpelweg gered door de CIA. In die tijd werd gevreesd dat een militair spionagevliegtuig boven vijandelijk gebied mogelijk een oorlog kon ontketenen. Verschillende civiele officials wezen erop dat de CL-282 een hoger plafond had en een kleinere radardoorsnede. CIA-directeur Allen Dulles was er bovendien van overtuigd dat menselijke missies (HUMINT) waardevoller waren dan technische verzameling van gegevens (SIGINT). Lockheed was alweer over de afwijzing heen inmiddels en verder gegaan met andere projecten toen de CIA alsnog aan de deur klopte. De CIA-directeur kon in die tijd "unvouchered money" uitgeven, dus dat was geen probleem. Uiteindelijk werd het project U-2 gedoopt, waarbij de 'U' voor het opzettelijk vage "utility" staat, in plaats van de R-aanwijzing die voor "reconnaisance" stond.

De daadwerkelijke organisatie van het gebruik van de U-2 was een nogal merkwaardig gegeven. President Eisenhower bleef hameren op het feit dat de USAF geen U-2's mocht vliegen om eerdergenoemde redenen. Toch werd de USAF achteraf door experts omschreven als een zogenaamde "49% aandeelhouder" in de U-2. De U-2 was namelijk een allesbehalve makkelijk vliegtuig om te vliegen, zoals in de video helemaal onderaan wordt uitgelegd. Je diende simpelweg ervaring te hebben in een regulier militair vliegtuig. Uiteindelijk leverde de USAF de piloten, en werd de organisatie en coördinatie van missies en bases geheel door de CIA gedaan. Ook heeft de NASA ermee gevlogen.

Vliegen

Hoewel de U-2 er het meest als een zweefvliegtuig uitziet, staat hij bekend om dat hij moeilijk te vliegen is. Om te beginnen moet het ding eigenlijk continu tegen zijn never-exceed-speed (NES) aan gevlogen worden. Dit laat weinig foutenmarge over, en het laatste wat je op 21.000 meter hoogte wilt is dat je vleugels afbreken. Maar op die hoogte liggen de NES en de stall-speed ongeveer 15 km/h uit elkaar. De enorme hoogte maakt verder dat een U-2-piloot in een ruimtepak moet vliegen dat deels pressurized  is. De U-2 heeft een endurance van 12 uur, hoewel een gemiddelde missie 8 uur duurt en kan ondanks zijn fragiele uiterlijk een payload van ongeveer 2 ton meenemen. De piloot kan eten en drinken tijdens de vlucht, en zelfs urineren via een speciaal apparaat. Één uur voor de vlucht ademt een piloot zuivere zuurstof om stikstof uit het bloed te verdrijven, tegen hoogteziekte. 

De U-2 heeft in principe alleen landingsgestel onder de romp. Voor het opstijgen worden onder de vleugeltips zogeheten 'pogo's' (links) aangebracht die eruit vallen als het vliegtuig contact met de grond verliest. Landen is een ingewikkelde aangelegenheid aangezien de piloot vanuit zijn masker behoorlijk beperkt zicht heeft. Tijdens het landen wordt de piloot gegidst vanuit een auto die het toestel escorteert, wat je eveneens in de video kunt zien. 

Als spion krijgsgevangen genomen worden is meestal geen pretje, en om succesvolle verhoren te voorkomen stelde de CIA de zogeheten "L-pill" ter beschikking met vloeibaar kaliumcyanide. Piloten gingen dit (meestal) echter weigeren mee te nemen nadat een piloot op grote hoogte snoepjes consumeerde en bijna een zeer fatale vergissing beging. 

Op de grens met de ruimte, vanuit een U-2.

Piloten spreken vaak met ontzag over de magie van het vliegen op zulke enorme hoogtes. Je kunt de bolling van de Aarde zien, de hemel is diepblauw. Soms kon een piloot tijdens een missie meerdere malen de Zon op en weer onder zien gaan. Soms vonden ze het moeilijk om niet afgeleid te zijn door al dit moois tijdens wat hun missie was: intelligence. Helaas had het vliegen met de Dragon Lady ook minder positieve effecten. Zeker 15 piloten hebben ondanks voorzorgsmaatregelen melding gemaakt van hoogteziekte. Bij 9 van hen is permanente hersenbeschadiging vastgesteld.

Staat van dienst

Gary Powers (r) met Kelly Johnson.

De lange diensttijd van de U-2 maakt dat hij eigenlijk bij elk belangrijk conflict van de VS betrokken is geweest. De informatie uit de missies was vitaal, en stelde de VS bijvoorbeeld in de jaren '50 gerust dat er geen bomber gap was met de SU. Ook de enorm overtrokken beweringen van Chroesjtsjov over de voorsprong in ICBM's werden enigszins getemperd. Het belangrijkste incident met de U-2 vond echter plaats in 1960. De Sovjets hadden altijd al sterke vermoedens over de U-2 vluchten. De VS besloot echter om een extreem lange rit vanuit Pakistan door de SU te maken naar Noorwegen. Hun beste piloot, Gary Powers (tevens testpiloot bij Lockheed, rechts) werd uitgekozen voor de klus. De missie werd steeds uitgesteld, en kwam uiteindelijk op... 1 mei terecht. Dikke "dôh!" natuurlijk, want een Sovjetfeestdag, waarbij het vliegverkeer veel lager was dan normaal. De Sovjetluchtmacht deed echter allesbehalve aan feestdagen, en hun radars waren allang in staat om op 20 km+ vliegtuigen te detecteren. De Sovjets schoten een paar SA-2-raketten af, ééntje explodeerde achter de staart van de U-2, een andere schoot per ongeluk een eigen jager neer die erop af gestuurd was. De U-2 was maar minimaal beschadigd, en de Sovjets waren in staat veel apparatuur te onderzoeken. Powers overleefde het en werd uiteindelijk gerepatrieerd. Hij kon niet op een warm welkom rekenen, deels omdat hij het vliegtuig intact had gelaten (er was een zelfdestructiemechanisme) en deels omdat hij niet de L-pill had genomen. Uiteindelijk werd hij, na extreem lange debriefingen, door onder andere senator James Prescott Bush ((groot)vader van) geheel vrijgesproken van welke beschuldiging dan ook. 

Tegenwoordig

RQ-4

In de tijd van drones en geavanceerde satellieten zou je zeggen dat deze oude dame eigenlijk geen nut meer heeft. Maar dingen zijn niet helemaal wat ze lijken. Het belangrijkste voordeel van de U-2 (en uiteraard indertijd ook de SR-71) was en is nog steeds flexibiliteit. Met moderne technologie en datalinks kan realtime informatie doorgestuurd worden en kunnen met name bewegingen van vijanden veel beter in beeld gebracht worden. Hoewel het budget vanuit de USAF voor de U-2 bescheiden is, blijft hij zeker tot 2018 in dienst. De RQ-4 Global Hawk (rechts) heeft weliswaar een lager plafond, maar zal het uiteindelijk gaan winnen. Maar tot die tijd blijft de U-2 een gedegen onderdeel van het Amerikaanse (en Taiwanese) arsenaal.

*1) Ondanks dat veel mensen dit aannemen, is de band niet vernoemd naar het vliegtuig, ook al stortte Powers enkele dagen neer voor de geboortedag van Bono. "U2" was simpelweg de naam van klas waar Bono in zat toen ze de band startten. Dit heb ik toevallig vandaag geleerd van een Ierse modelbouwkennis op Facebook die vrienden met de familie van The Edge is. 

*2) LeMay was in WO2 generaal in de Pacific. Hij liet het rekengenie en latere minister van Defensie Robert McNamara, waarschijnlijk de beroemdste nerd van die tijd, ijskoude strategie-optimalisaties berekenen met maar één doel: zoveel mogelijk dode Japanse burgers per verloren Amerikaanse piloot. Dit vooral omdat hij de resultaten op militaire doelen met conventionele bommen onbevredigend vond. De nieuwe strategie werd op zijn bevel met brandbommen uitgevoerd op de hoofdzakelijk papieren steden van Japan in die tijd. Als de VS hadden verloren was hij waarschijnlijk opgehangen als oorlogsmisdadiger.

Bouwen.

Vroeger enzo

Ik weet niet hoe het bij jou was, maar ik zal acht, negen jaar oud geweest zijn toen ik mijn eerste bouwdoos opende. Een Harrier, 1/72, die ik met mijn vader bouwde. Ik weet niet meer of ik erom vroeg of dat iemand het simpelweg aan me had gegeven. In elk geval volgden toen een paar jaren waarin ik op de bekende manier, met lijmvlekken en alles, met wisselend succes bouwdozen in elkaar zette. Op mijn twaalfde bouwde ik nog een F-14 in 1/72 waarop ik bijzonder trots was (een kit die niet meer gemaakt wordt maar waarvan ik de decals en instructies wel heb weten te vinden, yeah!), daarna volgde weer een hiaat tot ongeveer mijn zeventiende. Mede door het lezen van de KIJK (je weet wel, toen je enige bron van informatie nog papier was) raakte ik geïnteresseerd in specifieke vliegtuigen en wilde ik weer verder met bouwen.

Vanwege praktische beperkingen nam ik me voor om in de kleinste schaal te gaan bouwen, 1/144. Mijn plan was (en is nog steeds), om alle belangrijke jagers in deze schaal ooit als collectie te hebben. In de roerige puberjaren staat modelbouw echter niet bepaald gelijk aan swag of iets dergelijks. Ik kende niemand die ook aan de hobby deed. Ik woonde in Vlissingen, dus ik was ook nog eens aangewezen op de speelgoedwinkel. Ik geef toe dat ik soms uit puberale gêne mijn dozen in liet pakken.

Student-zijn en bouwen gaat ook niet heel erg samen. Pas toen ik weer wat groter ging wonen pakte ik het weer op. Een belangrijk praktisch bezwaar, olieverf en de aanverwante milieu- en gezondheidsaspecten verdween toen ik op advies van Sjaak's Hobbyshop in Leiden (al 10 jaar vaste stek inmiddels), overstapte op acryl. Acryl is zoals je weet wateroplosbaar dus heel makkelijk te reinigen, het stinkt nauwelijks en het droogt lekker snel. Je oplosmiddel komt bovendien gewoon uit de kraan. Nog twee jaar later kocht ik mijn eerste airbrush, en kon het eigenlijk echt beginnen.

Het vak, zin en onzin

Voordat ik over termen als "goed" of "slecht" begin: ik geef mijzelf als bouwer misschien 3 van de 5 sterren, that's it. Ik zit in het frustrerende middengebied waar je jezelf eigenlijk geen beginnersfouten meer wilt permitteren maar waar de top je regelmatig behoorlijk onzeker kan maken. Het kan altijd beter. Zoals hiernaast. Dit is een fraai stukje werk van de Brit Willard Wigan, die zich helemaal op needle-art heeft geworpen, en daar zeer terecht de titel MBE voor heeft gekregen.


Aan een wetenschapper hoef ik niet uit te leggen dat de eeuwige tragiek van een model is dat het een benadering van de werkelijkheid is. Dat is ook eigenlijk geen punt. Net als bij een film schakel je gewoon je suspension of disbelief in en probeer je op te gaan in de illusie die je wordt getoond.

Wat is nou eigenlijk een goed model? Nou, ik denk dat een goed model aan drie eisen moet voldoen:

• De kleuren, afbeeldingen (decals), vorm, moeten kloppen met het onderwerp (dôh natuurlijk)
• Je moet zo min mogelijk kunnen zien dat het uit onderdelen bestaat uit een doos
• Het moet een verhaal vertellen, iets meer laten zien dan alleen de basale eigenschappen van het onderwerp.

Over het eerste punt valt verder weinig meer te zeggen. Het moet wel opgemerkt worden dat de instructies van zelfs de betere merken vaak niet kloppen wat betreft kleuren bijvoorbeeld, en dat de echte freak dus gaat zoeken naar foto-referenties. Maar dat maakt het ook weer leuk. Als je een heel specifieke uitvoering wilt, is er bovendien nog een ruime aftermarket voor onderdelen en decals waarmee je bijvoorbeeld een F-16A (het eerste model) naar de allerlaatste versie, de F-16I kan converteren als je wilt. Gaat je kosten, uiteraard.

Bij het tweede punt is het van belang dat je zorgvuldig dryfit (passen voor je lijmt), schuurt, snijdt en vooral voegt. Binnen bouwdozen heb je het goedkope assortiment. Italeri is daar een voorbeeld van. Italeri maakt voor 90% rukdozen die slecht passen, maar om de zoveel tijd hebben ze iets moois. Revell is een soort sinus met een hele redelijke evenwichtsstand. Voor de duurste merken moet je bij de Aziaten zijn. Merken als Tamiya en Hasegawa zijn echt fantastisch qua pasvorm. Alleen kost het je dus wel wat geld. Maar zelfs topdozen laten her en der bijvoorbeeld naden over waar ze niet horen. Om aan punt twee te voldoen zul je dan dus moeten voegen.

M4A2 Saipan Beach.

Over punt drie kan ik veel vertellen, maar het spreekwoordelijke plaatje hiernaast doet dat beter denk ik. Dit diorama heet "M4A2 Saipan Beach" en is gemaakt door de Hongaar Peter Horvath. Dit is natuurlijk echt absolute topklasse. De roest, de kinderen, alles vertelt een verhaal van decennia in één klap, en het is ook nog eens op de werkelijkheid gebaseerd. Het hoeft geen uitleg dat het jaren kost om de benodigde technieken te beheersen, iets waar ik alleen maar van kan dromen. Overigens is ook dit model gewoon begonnen met een bouwdoos die je gewoon in de winkel kunt kopen natuurlijk.

De andere afbeelding rechts spreekt natuurlijk eveneens voor zich. Ik weet het niet hoor, maar ik proef bijna zeezout als ik dit zie. Het zeewater maak je door middel van een speciaal soort polymeer dat heel langzaam uithardt. Omdat je er voortdurend bij moet zijn om op het juiste moment het juiste deel bij te werken, mag je gerust 8 uur jezelf in een bunker afsluiten. Maar het resultaat is er dan ook naar! Racisme is natuurlijk totaal incorrect. Maar het moet gewoon gezegd worden: het allerbeste werk komt gewoon heel vaak uit Aziatische handen, vooral als het op kleine schaal is. Ik heb 1/144-modellen gezien door Aziaten waarbij ik echt door moest lezen om erachter te komen dat het niet 1/72 was, om het zo maar te zeggen. Het is sowieso een cultureel ding. Vorig jaar nog waren mijn ouders in Tokyo, waar ze zich vergaapten aan modelbouwwinkels ter grootte van een flinke supermarkt (en een veel te dure en veel te goede doos van het topmerk Eduard vandaan haalden die ik uit pure faalangst bijna mijd).

Maar net als bij films heeft suspension of disbelief ook zijn grenzen. Daar komt de eerdergenoemde tragiek om de hoek kijken: je kunt niet alles namaken. Rechts heeft een bouwer bijvoorbeeld het abseilen uit een Black Hawk geprobeerd na te maken. Nogmaals, ik heb me nog nooit aan een diorama gewaagd, maar je ziet op de vergrote afbeelding helaas een beetje te snel wat dit is om te kunnen geloven in wat het voor moet stellen. I see what you did there. 

Politiek

Revell 1/350 Bismarck

Modelbouw is niet altijd een kwestie van hoe ver je kunt gaan, soms is het ook een kwestie van hoe ver je wilt gaan. Om een voorbeeld te geven; zie de afbeelding. Dit is een bouwdoos van Revell, van de Bismarck, en Revell is een Duits bedrijf. In Duitsland is het printen en/of verspreiden van hakenkruizen nog steeds verboden. Dus levert Revell de doos met alleen decals voor dit detail van de boeg (in het echt vormde het hakenkruis trouwens een mooie X-marks-the-spot voor Geallieerde piloten). Iedereen weet natuurlijk heel goed wat er op dat witte ronde vlak hoort te staan. Maar ja... Ik ben zelf geen echte WO2-bouwer, en als dat wel zo was, dan zou ik eerlijk gezegd nog niet zitten te wachten op hakenkruizen in mijn woonkamer. Ook niet op schaal. Maar andere bouwers gaan juist weer voor realisme en bestellen die hakenkruizen dus op de aftermarket. Aan de ene kant is modelbouw volslagen a-politiek. Ik ken mensen waarvan ik zeker weet dat ze geen enkele extreemrechtse sympathie hebben die zeer enthousiast alleen Luftwaffe bouwen, met hakenkruizen. Het zegt echt helemaal niets. Aan de andere kant is de ongeschreven regel op vrijwel alle modelbouwmedia: politieke en religieuze discussies zijn uitgesloten. Het kan echt heel snel heel erg vervelend worden anders. Niets is bovendien saaier dan een ellenlange ongemodereerde discussie over wat nou beter is: de Su-27 of de F-15, geloof me. 

Tijdens de bouw zal ik je nog af en toe een inkijkje geven in de technieken die tegenwoordig (hopelijk) het verschil maken tussen die Harrier van toen en wat ik nu maak. Wat je te zien krijgt is niet jouw model trouwens. De vorm is dusdanig opmerkelijk dat het geen verrassing meer zou zijn. 

Inleiding

De X-47B Stealth Drone.

In three years, Cyberdyne will become the largest supplier of military computer systems. All stealth bombers are upgraded with Cyberdyne computers, becoming fully unmanned. Afterwards, they fly with a perfect operational record. The system goes online August 4th, 1997. Human decisions are removed from strategic defense. Skynet begins to learn at a geometric rate. It becomes self-aware 2:14 AM Eastern Time. In a panic, they try to pull the plug. 

We weten allemaal uit welke film deze quote komt. Het is wat dat betreft eigenlijk nog steeds best snel geweest, als je naar het plaatje links kijkt. Cameron zat er misschien een ruwe 20 jaar naast met zijn schattingen. Nou ja, hopelijk zullen menselijke beslissingen nooit verdwijnen uit de strategische loop, en perfect zullen ze wel niet vliegen, maar de onbemande stealth-bommenwerper is al een tijdje een feit.

De F-117A Nighthawk.

Ik weet niet hoe het met jou zat, maar in het jaar dat deze film uitkwam zat ik net zoals veel mensen aan de buis gekluisterd. Er gebeurde namelijk ook nog wat anders. Het was zover: de VS ging naar Irak. Één zeer tot de verbeelding sprekend wapen van dat moment was natuurlijk de F-117A "Nighthawk" (rechts). Het vliegtuig was weliswaar al een paar jaar te bezichtigen voor het publiek, maar met zijn lelijke uiterlijk en hoekige vormen sprak het nog steeds tot de verbeelding. Hij kreeg al snel de bijnaam "Wobblin' Gobblin" omdat hij slecht bestuurbaar zou zijn (niets was minder waar). Het publiek en de piloten moesten dit lelijke eendje duidelijk nog op waarde leren schatten. De F-117 heeft uiteindelijk een vrij bescheiden militaire carrière gehad. Na de Eerste Golfoorlog werd hij nog o.a. in Kosovo ingezet (waar een exemplaar door Serviërs werd neergehaald, een enorme morele overwinning; onder) en in de Irak- en Afghanistan-oorlog. In 2008 zat het erop, met 25 jaar actieve dienst bepaald geen lange zit (bedenk dat de C-130 Hercules zijn 61ste jaar ingaat).

De canopy van de neergehaalde F-117,
Luchtvaartmuseum Belgrado.

De F-117 was een project dat mysteries omgeven was voordat het toestel medio jaren '80 voor het eerst aan het publiek getoond werd. Het kwam uit de koker van de Lockheed Skunk Works: een speciaal R&D-team van Lockheed dat onder de grootste geheimhouding en met minimale bureaucratische inmenging kon doen waar het bijzonder goed in was: vliegtuigen ontwerpen, en niet de minste. Uit de stal van de Skunk Works kwam o.a. de U-2 "Dragon Lady", de F-104 "Starfighter" (onder),  de SR-71 "Black Bird" (en haar voorloper de A-12), en uiteindelijk ook de F-117 en de F-22 "Raptor". Drijvende kracht achter de Skunk Works was jarenlang Clarence 'Kelly' Johnson, een naam die voor eeuwig synoniem zal blijven met geniale, vooruitstrevende vliegtuigontwerpen. Kosten noch moeite werden in die tijd gespaard, in plaats van de aluhoedjesverhalen over UFO's is dit de feitelijke reden dat de Amerikaanse overheid zo mysterieus deed over Area 51: hier gebeurde het namelijk allemaal.

Een NL F-104 Starfighter, voor zijn tijd zeer geavanceerd. 

Het is lang geleden dat ik me herinner dat ik ooit een verjaardagscadeau voor je heb gekocht. Bovendien heb ik nog wel wat tijd over. Daarom krijg je een speciaal geschenk, een model met een behoorlijke geschiedenis en bovendien een bijzonder stuk R&D erachter. Over de totstandkoming van je model de geschiedenis erachter zal ik je via dit blog op de hoogte proberen te houden. Maak je geen zorgen, het is niks waarvoor je extra ruimte moet vrijmaken. Beschouw het als een aardigheidje van iemand die soms ook niet weet waar hij met zijn modellen heen moet ;-).