Uit de klauwen van de vijand, deel 1: hoger

U-2 vlucht door de NASA. De 'pod' op de romp bevat sensors voor atmosferisch onderzoek.

Oude beestjes

C-130A

Hoewel ik persoonlijk mijn favorieten heb met een vrije korte diensttijd heb ik altijd een bepaald soort ontzag voor toestellen die al meer dan 50 jaar in dienst zijn en nog steeds hun nut bewijzen. Lockheed mag een behoorlijk aandeel hierin opeisen. De C-130 Hercules rolt bijvoorbeeld sinds haar eerste vlucht in 1954 nog steeds van de banden af. Het verschil tussen het eerste model (rechts, boven) en de laatste variant (onder) is intern natuurlijk enorm. Verder is het airframe misschien hooguit langer gemaakt. Maar toch is het basale model 61 jaar oud, en nog steeds in allerlei varianten actief bij luchtmachten, legers en kustwachten over de hele wereld.

C-130J. Merk de head up displays op.

De C-130 heeft het record, maar een ander toestel dat op hoge leeftijd nog steeds meedoet is de beroemde U-2*1) Dragon Lady. Ondanks satelliettechnologie en drones wordt ze nog steeds gekozen, om redenen waar ik hieronder meer over zal vertellen. De U-2 is het eerste project waarmee de Skunk Works furore maakte in de tak van spionage en andere intelligence gathering. 

Geschiedenis

Het is maar goed dat de Skunk Works zich niet principiëel verzetten tegen second best zijn. Dat dit project op de tafel kwam van Lockheed was allesbehalve vanzelfsprekend namelijk. Na WO2 was de enige foto-informatie die de VS bezat over de SU ironisch genoeg materiaal dat door de Luftwaffe was gemaakt in de oorlog. Er moest snel iets gebeuren. Belangrijke overwegingen waren een toestel dat zowel buiten het bereik van de Sovjetradars kon blijven als dat van de MiG-17, het meest geduchte vliegtuig van de vijand. Overigens werd in de VS geheel ten onrechte aangenomen dat die radars niet boven de 20 km uit kwamen.

LeMay

In 1953 deed de USAF een request for proposal en hieruit kwamen drie kandidaten naar voren: Bell, Martin en Fairchild. Het project zou Bald Eagle gaan heten. Inderdaad, Lockheed zat hier niet bij, maar het bedrijf kreeg wel lucht van de trials. Ik zal je ingewikkelde vergelijkingen van de kandidaten besparen. Maar Lockheed trok in elk geval Kelly Johnson tóch aan de mouw om een ongevraagd voorstel in te dienen. Wat het ontwerp van Lockheed onderscheidde van de rest was dat vanaf het begin combat payloads werden geëlimineerd uit het ontwerp, net als landingsgestellen onder de vleugels. Het ontwerp heette CL-282 en werd alsnog ingediend. De USAF moest er op zijn zachtst gezegd niets van hebben. Generaal en schurk*2) Curtis LeMay (links) liep zelfs boos weg uit de vergadering. Hij moest simpelweg niets hebben van een vliegtuig zonder wielen of boordgeschut.

CL-282 is simpelweg gered door de CIA. In die tijd werd gevreesd dat een militair spionagevliegtuig boven vijandelijk gebied mogelijk een oorlog kon ontketenen. Verschillende civiele officials wezen erop dat de CL-282 een hoger plafond had en een kleinere radardoorsnede. CIA-directeur Allen Dulles was er bovendien van overtuigd dat menselijke missies (HUMINT) waardevoller waren dan technische verzameling van gegevens (SIGINT). Lockheed was alweer over de afwijzing heen inmiddels en verder gegaan met andere projecten toen de CIA alsnog aan de deur klopte. De CIA-directeur kon in die tijd "unvouchered money" uitgeven, dus dat was geen probleem. Uiteindelijk werd het project U-2 gedoopt, waarbij de 'U' voor het opzettelijk vage "utility" staat, in plaats van de R-aanwijzing die voor "reconnaisance" stond.

De daadwerkelijke organisatie van het gebruik van de U-2 was een nogal merkwaardig gegeven. President Eisenhower bleef hameren op het feit dat de USAF geen U-2's mocht vliegen om eerdergenoemde redenen. Toch werd de USAF achteraf door experts omschreven als een zogenaamde "49% aandeelhouder" in de U-2. De U-2 was namelijk een allesbehalve makkelijk vliegtuig om te vliegen, zoals in de video helemaal onderaan wordt uitgelegd. Je diende simpelweg ervaring te hebben in een regulier militair vliegtuig. Uiteindelijk leverde de USAF de piloten, en werd de organisatie en coördinatie van missies en bases geheel door de CIA gedaan. Ook heeft de NASA ermee gevlogen.

Vliegen

Hoewel de U-2 er het meest als een zweefvliegtuig uitziet, staat hij bekend om dat hij moeilijk te vliegen is. Om te beginnen moet het ding eigenlijk continu tegen zijn never-exceed-speed (NES) aan gevlogen worden. Dit laat weinig foutenmarge over, en het laatste wat je op 21.000 meter hoogte wilt is dat je vleugels afbreken. Maar op die hoogte liggen de NES en de stall-speed ongeveer 15 km/h uit elkaar. De enorme hoogte maakt verder dat een U-2-piloot in een ruimtepak moet vliegen dat deels pressurized  is. De U-2 heeft een endurance van 12 uur, hoewel een gemiddelde missie 8 uur duurt en kan ondanks zijn fragiele uiterlijk een payload van ongeveer 2 ton meenemen. De piloot kan eten en drinken tijdens de vlucht, en zelfs urineren via een speciaal apparaat. Één uur voor de vlucht ademt een piloot zuivere zuurstof om stikstof uit het bloed te verdrijven, tegen hoogteziekte. 

De U-2 heeft in principe alleen landingsgestel onder de romp. Voor het opstijgen worden onder de vleugeltips zogeheten 'pogo's' (links) aangebracht die eruit vallen als het vliegtuig contact met de grond verliest. Landen is een ingewikkelde aangelegenheid aangezien de piloot vanuit zijn masker behoorlijk beperkt zicht heeft. Tijdens het landen wordt de piloot gegidst vanuit een auto die het toestel escorteert, wat je eveneens in de video kunt zien. 

Als spion krijgsgevangen genomen worden is meestal geen pretje, en om succesvolle verhoren te voorkomen stelde de CIA de zogeheten "L-pill" ter beschikking met vloeibaar kaliumcyanide. Piloten gingen dit (meestal) echter weigeren mee te nemen nadat een piloot op grote hoogte snoepjes consumeerde en bijna een zeer fatale vergissing beging. 

Op de grens met de ruimte, vanuit een U-2.

Piloten spreken vaak met ontzag over de magie van het vliegen op zulke enorme hoogtes. Je kunt de bolling van de Aarde zien, de hemel is diepblauw. Soms kon een piloot tijdens een missie meerdere malen de Zon op en weer onder zien gaan. Soms vonden ze het moeilijk om niet afgeleid te zijn door al dit moois tijdens wat hun missie was: intelligence. Helaas had het vliegen met de Dragon Lady ook minder positieve effecten. Zeker 15 piloten hebben ondanks voorzorgsmaatregelen melding gemaakt van hoogteziekte. Bij 9 van hen is permanente hersenbeschadiging vastgesteld.

Staat van dienst

Gary Powers (r) met Kelly Johnson.

De lange diensttijd van de U-2 maakt dat hij eigenlijk bij elk belangrijk conflict van de VS betrokken is geweest. De informatie uit de missies was vitaal, en stelde de VS bijvoorbeeld in de jaren '50 gerust dat er geen bomber gap was met de SU. Ook de enorm overtrokken beweringen van Chroesjtsjov over de voorsprong in ICBM's werden enigszins getemperd. Het belangrijkste incident met de U-2 vond echter plaats in 1960. De Sovjets hadden altijd al sterke vermoedens over de U-2 vluchten. De VS besloot echter om een extreem lange rit vanuit Pakistan door de SU te maken naar Noorwegen. Hun beste piloot, Gary Powers (tevens testpiloot bij Lockheed, rechts) werd uitgekozen voor de klus. De missie werd steeds uitgesteld, en kwam uiteindelijk op... 1 mei terecht. Dikke "dôh!" natuurlijk, want een Sovjetfeestdag, waarbij het vliegverkeer veel lager was dan normaal. De Sovjetluchtmacht deed echter allesbehalve aan feestdagen, en hun radars waren allang in staat om op 20 km+ vliegtuigen te detecteren. De Sovjets schoten een paar SA-2-raketten af, ééntje explodeerde achter de staart van de U-2, een andere schoot per ongeluk een eigen jager neer die erop af gestuurd was. De U-2 was maar minimaal beschadigd, en de Sovjets waren in staat veel apparatuur te onderzoeken. Powers overleefde het en werd uiteindelijk gerepatrieerd. Hij kon niet op een warm welkom rekenen, deels omdat hij het vliegtuig intact had gelaten (er was een zelfdestructiemechanisme) en deels omdat hij niet de L-pill had genomen. Uiteindelijk werd hij, na extreem lange debriefingen, door onder andere senator James Prescott Bush ((groot)vader van) geheel vrijgesproken van welke beschuldiging dan ook. 

Tegenwoordig

RQ-4

In de tijd van drones en geavanceerde satellieten zou je zeggen dat deze oude dame eigenlijk geen nut meer heeft. Maar dingen zijn niet helemaal wat ze lijken. Het belangrijkste voordeel van de U-2 (en uiteraard indertijd ook de SR-71) was en is nog steeds flexibiliteit. Met moderne technologie en datalinks kan realtime informatie doorgestuurd worden en kunnen met name bewegingen van vijanden veel beter in beeld gebracht worden. Hoewel het budget vanuit de USAF voor de U-2 bescheiden is, blijft hij zeker tot 2018 in dienst. De RQ-4 Global Hawk (rechts) heeft weliswaar een lager plafond, maar zal het uiteindelijk gaan winnen. Maar tot die tijd blijft de U-2 een gedegen onderdeel van het Amerikaanse (en Taiwanese) arsenaal.

*1) Ondanks dat veel mensen dit aannemen, is de band niet vernoemd naar het vliegtuig, ook al stortte Powers enkele dagen neer voor de geboortedag van Bono. "U2" was simpelweg de naam van klas waar Bono in zat toen ze de band startten. Dit heb ik toevallig vandaag geleerd van een Ierse modelbouwkennis op Facebook die vrienden met de familie van The Edge is. 

*2) LeMay was in WO2 generaal in de Pacific. Hij liet het rekengenie en latere minister van Defensie Robert McNamara, waarschijnlijk de beroemdste nerd van die tijd, ijskoude strategie-optimalisaties berekenen met maar één doel: zoveel mogelijk dode Japanse burgers per verloren Amerikaanse piloot. Dit vooral omdat hij de resultaten op militaire doelen met conventionele bommen onbevredigend vond. De nieuwe strategie werd op zijn bevel met brandbommen uitgevoerd op de hoofdzakelijk papieren steden van Japan in die tijd. Als de VS hadden verloren was hij waarschijnlijk opgehangen als oorlogsmisdadiger.